ਮੀਡਿਆ ਸਾਖਰਤਾ ਜਾਂਚ-ਸੂਚੀ/ਚੈੱਕ-ਲਿਸਟ 


ਕੋਈ ਵੀ ਖ਼ਬਰ ਜਾਂ ਪੋਸਟ ਅੱਗੇ ‘ਸ਼ੇਅਰ’ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੋ!


ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਖ਼ਬਰਾਂ, ਨਿੱਜੀ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੇ ਤੱਥਾਂ ਨਾਲ਼ ਨੱਕੋ-ਨੱਕ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਚੰਗੇ ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਾਫ਼ੀ ਗੁੰਮਰਾਹਕੁੰਨ ਤੇ ਝੂਠੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।


ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਔਨਲਾਈਨ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਪਸੰਦ, ਟਿੱਪਣੀ (ਕਮੈਂਟ) ਜਾਂ ਅੱਗੇ ਸਾਂਝਾ (ਸ਼ੇਅਰ/Share)  ਕਰੋ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੋ: 



ਗ਼ਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ SHARE ਚੈੱਕ-ਲਿਸਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ।


ਕੋਈ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਅਸਲੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਕਲੀ ਹੈ, ਇਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਤੁਸੀਂ 2 ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ?

ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਫੋਲੋਅਰ (Followers) ਦੀ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ, ਉੱਚ ਸੰਖਿਆ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਸਲ ਹਨ, ਪਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ।

ਪੋਸਟਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ (ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੰਖਿਆ ਇੱਕ ਬੋਟ (ਕੰਪਿਊਟਰ) ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਕਲੀ ਹਨ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਜੇਕਰ ਉਹ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਪੋਸਟਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ (Interact ਇੰਟਰੈਕਟ) ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। 

ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ, ਜੋ ਉਹ ਲੋਕ ਅਸਲੀ ਨਹੀਂ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਜਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। 

ਇਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕਿ ਕੀ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਅਸਲੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਸੋਸ਼ਲ ਬਲੇਡ (https://socialblade.com/) ਵੈਬਸਾਈਟ ਜੋ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਇੱਕ ਆਮ ਖੋਜ ਇੰਜਣ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੂਗਲ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। 

ਕੋਈ ਫੋਟੋ ਝੂਠਾ ਜਾਂ ਸੱਚਾ ਚੈੱਕ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨੁਕਤੇ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹੋ?

ਇਹ ਦੇਖੋ ਕਿ ਕੀ ਫੋਟੋ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਧੁੰਦਲਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ, ਕੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧੁੰਦਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ?

ਜਾਂਚ ਕਰੋ ਕਿ ਕੀ ਫੋਟੋ ਕਿਸੇ ਝੂਠੀ ਜਾਂ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਤੋਂ ਹੈ?

ਇਹ ਦੇਖੋ ਕਿ ਫੋਟੋ ਨੂੰ ਕਿਸਨੇ ਪੋਸਟ ਕੀਤਾ, ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ, ਕੀ ਉਹ ਸ੍ਰੋਤ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਹਨ, ਕੀ ਉਹ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਚਿੱਤਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ?

ਜਾਂਚ ਕਰੋ ਕਿ ਕੀ ਫੋਟੋ ਸੱਚਮੁੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸਯੋਗ/ਅਸਲੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ, ਕੀ ਫੋਟੋ ਵਿਚਲਾ ਖੇਤਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਖਾਲੀ  ਹੋਵੇਗਾ?

ਫੋਟੋ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗਲਤੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਪਰਛਾਵਾਂ ਦਾ ਨਾ ਹੋਣਾ, ਅਜੀਬ ਦਿਖਣਾ। 

ਜੇ ਫੋਟੋ ਏਆਈ (AI) ਨੇ ਬਣਾਈ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਟੇਢੇ-ਮੇਢੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਜੇ ਏਆਈ (AI) ਹੱਥ-ਪੈਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਉਕਾਈ ਕਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਏਆਈ (AI) ਦਿਨੋਂ-ਦਿਨ ਬਿਹਤਰ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। 


ਫੋਟੋ ਦਾ ਅਸਲੀ ਸ੍ਰੋਤ ਲੱਭਣ ਲਈ, ਗੂਗਲ ਵਰਗੇ ਖੋਜ ਇੰਜਣ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋ ਨੂੰ ਖੋਜ ਸਕਦੇ ਹੋ ਸਕਦੇ (Reverse Image Search)

ਕੋਈ ਵੀਡੀਓ ਝੂਠਾ ਜਾਂ ਸੱਚਾ ਚੈੱਕ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨੁਕਤੇ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹੋ?

ਇੱਕ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਸਿਧਾਂਤ  (Conspiracy Theory) ਦੇ 2 ਮੁੱਖ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ?

ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਸਿਧਾਂਤ  (Conspiracy Theory) ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਸਮੂਹ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਤਾਕਤਾਂ (ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ, ਵੱਡੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਆਦਿ ) ਦੁਆਰਾ ਨੂੰ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ, ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰਦੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਕਿ ਕੋਵਿਡ-9 ਦੀ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਬਾਹਰਲੀ ਤਾਕਤ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ  ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਵਿਡ-9 ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਅਜੇ ਕੋਈ ਠੋਸ ਖੋਜ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ।  


ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਸਿਧਾਂਤ  (Conspiracy Theory) ਦੇ 2 ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹਨ -

ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ ਕਿ ਕੋਈ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਸਿਧਾਂਤ (Conspiracy Theory)  'ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਿਉਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ?